ارزش بازار مشتقه اوراق از ۱۳۰۰ میلیارد تومان عبور کرد؛
رکوردشکنی در بازار مشتقه
این رکوردشکنی در حالی رخ داد که بازار مشتقه اوراق در سه ماه اخیر (از ابتدای مهر تا اواخر آذر ۱۴۰۴) روند کلی صعودی ملایمی را طی کردهاست. بر اساس دادههای تحلیلی اختصاصی در این بازه، میانگین ارزش معاملات روزانه حدود ۸۱۱میلیارد تومان بوده که با انحراف استاندارد ۱۹۵میلیارد تومان، نوسانات قابلتوجهی را نشان میدهد. حداکثر ارزش معاملات در این دوره به رکورد هزار و ۳۷۷میلیارد تومان در ۲۶ آذر رسید، درحالیکه حداقل آن حدود ۴۲۳میلیارد تومان ثبت شدهاست. این دامنه وسیع نوسان، بیانگر حساسیت بازار به عوامل خارجی و داخلی است و نشان میدهد که بازار مشتقه اوراق، بهعنوان ابزاری برای پوشش ریسک، در دورههای پرتلاطم اقتصادی بیشتر موردتوجه قرار میگیرد.
تحلیل روند پاییز
بازار مشتقه اوراق شامل ابزارهایی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله و اوراق مشتقه مبتنی بر کالاها و اوراقبهادار است که نقش کلیدی در مدیریت ریسک و جذب سرمایهگذاران حرفهای ایفا میکند. در بازه مورد بررسی (از اول مهر تا ۲۶ آذر ۱۴۰۴)، ارزش معاملات با شیب ملایم صعودی حرکت کردهاست، در واقع رشد تقریبی در هر روز معاملاتی ۰.۴۴میلیارد تومان است. این رشد ملایم، عمدتا در ماه آذر شتاب گرفته و از میانگین ۷۶۶میلیارد تومان در نیمه اول دوره به بالای ۹۰۰میلیارد تومان در روزهای اخیر رسیده است. در ۱۰ روز پایانی دوره (از ۱۶ تا ۲۶ آذر)، میانگین ارزش معاملات به حدود یک همت افزایشیافته که حدود ۲۰درصد بالاتر از میانگین کلی است. این شتابگیری، با رکوردهای پیاپی همراه بوده و این الگو نشاندهنده ورود موج جدیدی از سرمایهگذاران است که احتمالا به دلیل افزایش ریسکهای بازارهای موازی مانند ارز و سهام، به سمت ابزارهای مشتقه رویآوردند.
از سوی دیگر، جریان ورود پول خالص به بازار مشتقه نیز عمدتا مثبت بودهاست و بیش از ۳۸درصد روزهای معاملاتی با ورود پول مثبت همراه بوده، که سیگنالی قوی از اعتماد سرمایهگذاران به این بازار است. ۲۵درصد معاملات زیر ۶۷۷میلیارد تومان، ۵۰درصد زیر ۷۹۵میلیارد تومان و ۷۵درصد زیر ۹۲۹میلیارد تومان بودهاست. این توزیع، بازار را در وضعیت رشد پایدار با نوسان متوسط قرار میدهد، جایی که روزهای پررونق میتوانند روند کلی را تقویت کنند، اما روزهای کمرونق (مانند اوایل آبان) ریسک اصلاح را افزایش میدهند.
عوامل موثر بر روند
رکوردشکنی و روند صعودی اخیر بازار مشتقه اوراق را نمیتوان تنها به عوامل داخلی بازار نسبت داد و چندین عامل کلان اقتصادی و ساختاری در این پدیده نقش داشتهاند.
نخست، تورم مزمن در اقتصاد ایران یکی از محرکهای اصلی است. با ادامه روند تورمی بالای ۴۰درصد در سال ۱۴۰۴، سرمایهگذاران بهدنبال ابزارهایی برای پوشش ریسک تورمی هستند. بازار مشتقه اوراق، با امکان قراردادهای آتی و اختیار معامله بر پایه اوراقبدهی و کالاها، گزینهای جذاب برای حفظ ارزش داراییها در برابر تورم فراهم میکند. گزارشهای اخیر نشان میدهد که افزایش تقاضا برای کالاهای اساسی مانند طلا و فلزات، مستقیما به رشد معاملات مشتقه سرریز شدهاست. عامل دیگر، نوسانات ارزی و تقویت نرخ دلار در بازار آزاد است که بر رشد بازار مشتقه تاثیر چشمگیری داشتهاست. در ماههای اخیر، نرخ دلار آزاد رکوردهای جدیدی زده و این نوسانات، ریسک سرمایهگذاری در بازارهای سنتی را افزایش داده است. ابزارهای مشتقه اوراق، با امکان پوشش ریسک ارزی از طریق قراردادهای مبتنی بر ارز یا کالاهای صادراتی، سرمایههای سرگردان را جذب کردهاند.
بر اساس گزارشهای سازمان بورس، تحریمهای اقتصادی و فشارهای بینالمللی نیز این روند را تشدید کردهاند، زیرا سرمایهگذاران به سمت بازارهای داخلی و ابزارهای پوشش ریسک رویآوردند. توسعه ابزارهای نوین مالی نیز در بورسکالا نقش کلیدی دارد. در سال ۱۴۰۴، بورسکالا با راهاندازی ابزارهای جدید مانند اوراق مشتقه مبتنی بر صندوقهای کالایی و قراردادهای اختیار معامله بر پایه سهام، عمق بازار را افزایش داده است. گزارشهای رسمی نشان میدهد که سهم بازارهای مالی و مشتقه از کل معاملات بورسکالا در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۸درصد رشد داشته و این روند در ۱۴۰۴ ادامه یافتهاست. مشارکت فعالتر بازیگران اقتصادی، مانند صندوقهای سرمایهگذاری و شرکتهای بزرگ، نیز به این رشد کمک میکند.
علاوه بر این، بودجه سال ۱۴۰۴ دولت تاثیرگذار بودهاست. لایحه بودجه با تمرکز بر واگذاری داراییهای مالی و هدفمندی یارانهها، نقدینگی را به سمت بازار سرمایه هدایت کردهاست. از سوی دیگر، رشد بازار سهام و روند صعودی شاخصکل بورس تهران در هفتههای اخیر، سطح مثبت را به بازار مشتقه منتقل کردهاست. شاخصکل بورس در آذر ۱۴۰۴ رشد قابلتوجهی داشته و این اتفاق، سرمایهگذاران را به استفاده از ابزارهای مشتقه برای مدیریت پرتفوی تشویق کردهاست. عوامل ساختاری مانند بهبود شفافیت مالی و کاهش ضعفهای نظارتی نیز موثر بودهاند. با وجود چالشهایی مانند تحریمها و عدمشفافیت در برخی بخشها، سازمان بورس با برنامهریزی برای ایجاد اکوسیستم مالی یکپارچه، اعتماد سرمایهگذاران را افزایش داده است. در نهایت، نرخ بهره بالا و سیاستهای پولی انقباضی بانکمرکزی، سرمایهها را از بانکها به سمت بازارهای پربازده مانند مشتقه اوراق سوق دادهاست.
نگاهی به آینده
با توجه به روند فعلی و مدلهای پیشبینی، چشمانداز بازار مشتقه اوراق در هفتهها و ماههای آتی مثبت اما با احتیاط ارزیابی میشود. پیشبینی میشود که ارزش معاملات در ۷ روز آینده به صورت پایدار اما با کمی اصلاح پس از رکورد اخیر نوسان کند. مدلهای پیشبینی دیگر، افزایش ملایم را نشان میدهند؛ که ارزش معاملات میتواند به رشد تقریبی ۲.۴درصدی برسد. احتمال دارد جذب نقدینگی نیز افزایش یابد و پایدار باشد. این پیشبینیها بر اساس دادههای گذشته هستند و فرض میکنند عوامل کلان ثابت بمانند، اما در واقعیت، نوسانات ارزی یا تغییرات بودجه میتوانند این پیشبینیها را تغییر دهند.
در بلندمدت (تا پایان سال ۱۴۰۴)، انتظار میرود بازار مشتقه اوراق با رشد ۱۵-۲۰درصدی همراه باشد، مشروط بر کنترل تورم و ثبات ارزی. اگر بودجه ۱۴۰۴ با تمرکز بر بازار سرمایه اجرا شود، ارزش معاملات میتواند به میانگین بالای ۹۰۰میلیارد تومان برسد، با این حال ریسکهایی مانند تشدید تحریمها یا اصلاح بازار سهام میتواند منجر به خروج پول و کاهش ارزش معاملات به زیر ۷۰۰میلیارد تومان شود.
با ادامه نوآوریها، مانند ورود ابزارهای مشتقه دیجیتال یا اتصال به بازارهای منطقهای، بازار میتواند بههاب پوشش ریسک در خاورمیانه تبدیل شود. در مجموع، بازار مشتقه اوراق با پتانسیل رشد پایدار، نقش مهمی در توسعه اقتصاد دانشبنیان و مقاومتی ایران ایفا خواهدکرد. این روند صعودی، نهتنها یک دستاورد عددی است، بلکه نشانه بلوغ بازار سرمایه ایران در برابر چالشهای اقتصادی است. سرمایهگذاران باید با پایش مداوم عوامل کلان، از فرصتهای این بازار بهره ببرند.
