اخبار باشگاه اقتصاددانان

پیش از انتشار رسمی برنامه پنج‌ساله پانزدهم (از ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۰) در مارس ۲۰۲۶، نشانه‌های اولیه‌ای که از چهارمین مجمع عمومی حزب کمونیست چین منتشر شد، حاکی از ادامه روند موجود بود؛ تمرکز بر ادامه پیشرفت صنعتی و تکنولوژیک فوق‌العاده چین، که به گفته رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ توسط «نیروهای تولیدی نوین» هدایت می‌شود.

رشد اقتصادی، توامان که عامل پیشرفت یک مملکت و موتور محرکه توسعه کشورهاست، هم‌زمان معیاری برای سنجش فشار بر طبیعت نیز هست. تجربه جهانی نشان می‌دهد هر چه دامنه فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌تر می‌شود، تاب‌آوری اکوسیستم‌ها کاهش می‌یابد و منابع طبیعی در برابر بهره‌برداری فزاینده انسان آسیب‌پذیرتر می‌شوند.

ایران با یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های آبی خود روبه‌روست؛ کاهش بارش، خشکسالی‌های متوالی و افت منابع زیرزمینی، امنیت آب را به مساله‌ای ملی و راهبردی تبدیل کرده است.

بعد از بروز کسری و ناترازی مستمر برق در کشور و از طرف دیگر مشکلات زیست‌محیطی با منشأ سوخت‌های نامساعد در نیروگاه‌ها، خورشید انرژی‌های تجدیدپذیر و به‌خصوص نیروگاه خورشیدی در کشور ما طلوع کرده است.

احتمالا بارها از خود پرسیده‌اید که بین این به‌هم‌‌ریختگی‌های چند سال اخیر در عرصه اقتصاد، سیاست، جامعه و حتی محیط‌زیست آیا ارتباطی وجود دارد؟ واقعیت این است که این حوزه‌ها نه به‌صورت جداگانه، بلکه همچون اجزای یک سیستم به‌هم‌‌پیوسته عمل می‌کنند هرگونه تنش و تصمیم‌گیری ناپایدار، پیامدهای مستقیم و غیرمستقیمی بر عرصه‌های دیگر می‌گذارد.

شهرهای ایران در چند دهه گذشته شاهد سرعتی نامتوازن در رشد خود بوده‌اند؛ جمعیت فشرده‌شده در کلان‌شهرها، توسعه فیزیکی بی‌قاعده و اولویت‌بندی توسعه اقتصادی کوتاه‌مدت، همگی ترکیبی ساخته‌اند که نه‌فقط کیفیت زندگی شهری را تضعیف کرده، بلکه پایه‌های زیستی شهرها را نیز به‌سرعت فرسوده می‌کند.

تصور می‌شد که نسل درخشان استارت‌آپ‌های ایرانی دهه ۹۰ می‌توانند موتور رشد اقتصادی کشور را به چرخش درآورند، در آن زمان اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران به‌دلیل حضور نیروی جوان، ورود سرمایه‌گذاران خطرپذیر خارجی، رشد فناوری دیجیتال و نیاز بازار داخلی رشد قابل توجهی را تجربه کرد. اما امروز همان نسل که زمانی گوی رقابت را از بسیاری از کشورهای منطقه ربوده بود یا تعطیل شده‌ یا کوچک شده‌ یا در بهترین حالت در وضعیت بقا دست‌و‌پا می‌زند.

رکود استارت‌آپ‌های ایرانی در سال‌های اخیر را باید در دو سطح ارزیابی کرد؛ سطح نخست به شرایط اقتصاد کلان مربوط است.

در عصر حاضر، قدرت جهانی دیگر تنها به منابع طبیعی یا نظامی بستگی ندارد و نوآوری و فناوری نقش تعیین‌کننده‌ای پیدا کرده است و امروزه استارت‌آپ‌ها به‌عنوان موتور رشد اقتصادی و نوآوری، نقش کلیدی در افزایش رقابت‌پذیری کشورها ایفا می‌کنند. این یک واقعیت است که سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها نه‌تنها اقتصاد را تقویت می‌کند، بلکه زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال و فرهنگ کارآفرینی را نیز توسعه می‌دهد.

در دهه پیش، استارت‌آپ‌ها یکی از امیدبخش‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران به شمار می‌رفتند؛ از رشد سریع شرکت‌های دانش‌بنیان گرفته تا توسعه پلتفرم‌های خدمات و تجارت الکترونیک.

صنعت هوش مصنوعی در میانه یکی از پرشتاب‌ترین دوره‌های تحول فناوری قرار دارد؛ تحولی که شالوده مدل‌های کسب‌وکار و الگوی رقابت در سیلیکون‌ولی را زیرورو کرده و حالا به قلب وال‌استریت رسیده است. صورت‌های مالی شرکت‌های بزرگ فناوری مانند مایکروسافت، آلفابت، آمازون و انویدیا از رونق یک موج تاریخی خبر می‌دهند؛ موجی که در ظاهر از «سودهای خیره‌کننده» تغذیه می‌کند اما در لایه‌های زیرین به زنجیره‌ای از زیان‌های انباشته استارت‌آپ‌های نسل جدید هوش مصنوعی متکی است. شتاب بی‌سابقه هوش مصنوعی، معادلات سرمایه‌گذاری جهانی را نیز بازنویسی کرده است. آنچه در سطح عمومی از رقابت مدل‌ها، معرفی نسخه‌های جدید و پیشرفت‌های تکنولوژیک دیده می‌شود، فقط پوسته ماجراست.

رویکردهای نوآورانه در تامین مالی قراردادهای OpenAI، متا و xAI، تصویر تازه‌ای از ریسک‌ها و بازده‌های تب‌وتاب هوش مصنوعی ارائه می‌دهد. Colossus ۲ دومین مرکز داده عظیم xAI در تنسی است. غول‌های فناوری برای پیشبرد بلندپروازی‌های هوش مصنوعی خود به آن‌چنان سرمایه‌ای نیاز دارند که وال‌استریت اکنون در حال طراحی شیوه‌های تازه‌ای برای تامین این پول است.

در گوشه‌وکنار اینترنت، اد زیترون، وبلاگ‌نویس حوزه فناوری، یادداشت جالبی درباره میزان مصرف نقدی OpenAI منتشر کرده است. خلاصه این است که هزینه‌های جاری OpenAI احتمالا بسیار بیشتر از برآوردهای قبلی است و حامی اصلی آن، یعنی مایکروسافت، از توافق تقسیم درآمد میان دو طرف سود قابل‌توجهی کسب می‌کند.

آنچه تازه در حال روشن‌شدن است این است که استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی به چاه‌های عمیق زیان تبدیل شده‌اند. سرمایه‌گذاران در شرایطی که نگرانی‌ها درباره تورم مصنوعی ارزش شرکت‌ها توسط هوش مصنوعی رو به افزایش است، از استحکام سودهای غول‌های فناوری دلگرم می‌شوند. اما این سودها یک لایه پنهان ناخوشایند دارند: زیان‌های فزاینده استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی مولد که به‌شدت برای خرید تراشه و ساخت مراکز داده هزینه می‌کنند؛ تراشه‌ها و مراکزی که توسط همان شرکت‌های بزرگ سودده تامین می‌شوند.

هوش مصنوعی در زمانه فعلی کاربرد بسیار زیادی پیدا کرده است. طراحی کاربری ساده و ارتباط راحت با این ابزار، همه‌گیری استفاده از آن را تسریع بخشیده است؛ به طوری که در بسیاری از مشاغل، استفاده از هوش مصنوعی و ابزارهای آن به‌راحتی قابل مشاهده هستند. صنعت مدیریت دارایی و مشاوره سرمایه‌گذاری نیز از این موضوع مستثنی نیست.

شرکت‌های مدیریت دارایی، گزینه‌ای قابل اتکا برای سرمایه‌گذارانی هستند که مایل هستند از خدمات یک نهاد مالی متخصص و واسط برای سرمایه‌گذاری استفاده کنند.

هوش مصنوعی پیش از آنکه در صنعت مدیریت دارایی فراگیر شود در بخش‌های مختلف صنعت مالی نقش‌آفرینی کرده است. از دهه ۱۹۹۰ میلادی کاربست‌های اولیه این فناوری به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند مدل‌سازی نکول اعتباری و ارزیابی ریسک اعتباری مشتریان شکل گرفت و بیشتر بر فرآیندهایی متمرکز بود که بانک‌ها و سایر نهادهای مالی برای سنجش قابلیت بازپرداخت تسهیلات یا کنترل ریسک انجام می‌دادند.

صنعت مدیریت دارایی، همواره در مرز میان علم داده و شهود انسانی حرکت کرده است. از نخستین صندوق‌های سرمایه‌گذاری تا امروز، هدف این صنعت یافتن تعادلی میان ریسک و بازده بوده است. با این حال، در دهه اخیر با رشد استفاده از دانش هوش مصنوعی در همه ابعاد و صنایع، صنعت مالی و مدیریت دارایی نیز از این تکنولوژی بی‌بهره نبوده است. دانشی که نه‌تنها ابزار تحلیلگران را تغییر داده، بلکه در حال بازتعریف مفهوم «مدیریت دارایی» است.

رایج‌ترین شکل مرگ دموکراسی در دنیای امروز، پیروزی در انتخابات آزادی است که پس از آن قوانین، قوه قضائیه، رسانه و جامعه مدنی، مرحله به مرحله محدود می‌شوند. برخی از این منظر انتخاب زهران ممدانی به‌عنوان شهردار نیویورک را با انتخاب رجب طیب اردوغان در ترکیه، ویکتور اوربان در مجارستان و حتی هیتلر در آلمان مقایسه کرده‌ و پیش‌بینی می‌کنند که انتخاب او سبب سقوط ارزش‌های لیبرالیسم و دموکراسی در آینده آمریکا می‌شود.

انتخاب زهران ممدانی به‌عنوان شهردار شهر نیویورک نمادی از بازگشت قدرتمند سیاست‌های پوپولیستی معیشتی در یکی از پیشرفته‌ترین اقتصادهای شهری جهان است.

انتخاب یک شهردار مهاجر، مسلمان و حامی گفتمان‌های چپ اقتصادی و فرهنگی در بزرگ‌ترین نماد شهری سرمایه‌داری در قرن ۲۱، می‌تواند به فرود انسان بر ماه در قرن بیستم تشبیه شود.

در روزهای اخیر، جهان با شگفتی به نتایج انتخابات شهرداری نیویورک نگریست؛ زهران ممدانی، سیاستمدار ۳۴ساله مسلمان با ریشه‌های مهاجرتی از اوگاندا و هند و عضو حزب دموکرات سوسیالیست، با کسب بیش از ۵۲درصد آرا، بر رقبایی چون اندرو کومو (نامزد مستقل و فرماندار سابق نیویورک) و کورتیس سلیوا (نامزد جمهوری‌خواه) پیروز شد.

بازار مواد غذایی آمریکا دوباره در مرکز سیاست قرار گرفته است. از «جنگ تعرفه‌ها» تا «بحران گوشت و پاستا»، تصمیم‌های اقتصادی دونالد ترامپ نه‌فقط بازار جهانی را لرزانده، بلکه مستقیما سفره آمریکایی‌ها را نشانه گرفته است.

در صبحی بارانی، غول‌های صنعت پاستای ایتالیا در نزدیکی کاخ باشکوه دولتی این کشور گرد هم آمدند تا مراسمی برگزار کنند که قرار بود حال‌وهوایی جشن‌گونه داشته باشد؛ روز جهانی پاستا. اما فضایی از اندوه و نگرانی، بر سالن سایه انداخته بود. جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا و یک محافظه‌کار سرسخت راست‌گرا، از نزدیک‌ترین متحدان دونالد ترامپ در اروپاست. با این حال، این نزدیکی سیاسی مانع از آن نشده که وزارت بازرگانی آمریکا تهدید کند بر پاستای ایتالیایی تعرفه‌ ضددامپینگ سنگینی وضع خواهد کرد.

«واقعا تاسف‌بار است.» آنتونیو رومو این جمله را درباره جدیدترین هدف دونالد ترامپ در جنگ تعرفه‌ای بی‌پایانش می‌گوید: پاستای ایتالیایی. رومو، نسل ششم از خانواده‌ای است که در سال ۱۸۴۶ آسیاب گندم «پاستا رومو» را در شهر بنونتو در جنوب ایتالیا تاسیس کردند؛ خانواده‌ای که با سه اسب خود گندم را از مناطق کامپانیا و پولیا حمل می‌کرد تا پاستای تازه تولید کند.

ایالات متحده حالا در حال چشیدن طعم سیاست‌های حمایتی دونالد ترامپ است. تازه‌ترین داده‌ها نشان می‌دهد برخلاف ادعای رئیس‌جمهور، این شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان آمریکایی هستند که هزینه تعرفه‌های جدید وارداتی را می‌پردازند، نه کشورهای صادرکننده خارجی؛ وضعیتی که نبرد فدرال‌رزرو با تورم را نیز پیچیده‌تر کرده است.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز جمعه از وزارت دادگستری خواست شرکت‌های بسته‌بندی گوشت را به‌دلیل احتمال نقش داشتن در افزایش قیمت گوشت گاو مورد تحقیق قرار دهد. ترامپ در شبکه‌های اجتماعی، این صنعت را متهم کرد که از طریق «تبانی غیرقانونی، تثبیت قیمت و دستکاری قیمتی»، باعث بالا رفتن بهای گوشت گاو برای مصرف‌کنندگان آمریکایی شده است.

اواخر دهه ۴۰ خورشیدی، زمانی که جمعیت تهران طی دو دهه چند برابر شد و از۳ میلیون نفر عبور کرد، بحث‌ انتقال پایتخت اداری در محافل برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری مطرح شد. امروز در‌حالی‌که جمعیت تهران به چهار برابر اواخر دهه ۴۰ افزایش یافته است، همچنان این بحث پابرجا و البته بی‌سرانجام باقی مانده است.

اخیرا اظهارات رئیس‌جمهور ایران درباره انتقال پایتخت، موضوعی را که سال‌ها در سطح شعار و گمانه باقی مانده بود، دوباره به مرکز توجه عمومی کشانده است. در ابتدا به نظر می‌رسید اشاره‌ها صرفا یک ایده سیاسی گذرا باشد اما با تکرار این بحث و تاکید بر گزاره‌هایی مانند اینکه «مشکلات تهران قابل حل نیست» این تصور شکل گرفته که دولت قصد دارد این بار مساله را در سطح یک طرح جدی دنبال کند. نکته مهم این است که اگر از منظر تخصصی به مساله نگاه کنیم نه بحران تهران و نه بحث انتقال پایتخت، هیچ‌کدام بدون تحلیل دقیق و مبتنی بر ساختارهای واقعی قابل فهم نیستند.

انتقال پایتخت تصمیمی است که فقط نقشه اداری کشور را عوض نمی‌کند؛ این تصمیم با هویت ملی، ساختار اقتصاد و سرنوشت میلیون‌ها انسان سروکار دارد. پیش از هر انتخاب، باید واقعیت‌های تاریخی، فنی و سیاسی را کنار هم گذاشت و راهی که بیشترین منفعتِ ملی را دارد برگزید. در سال‌های اخیر عنوان «انتقال پایتخت» بار دیگر به صدر بحث‌های عمومی و رسمی آمده است.